صنعت فولاد

امروزه در جهان، صنعت فولاد یکی از پایه‌های مهم اقتصاد هر کشور بحساب می‌آید و همواره مصرف سرانه فولاد از جمله شاخص‌های اصلی میزان صنعتی بودن یک کشور است. 

در ایران نیز فولاد بعنوان صنعتی پیشرو، نقشی اساسی در اقتصاد ملی و توسعه دیگر بخش‌های اقتصادی کشور ایفا می‌کند، لذا توسعه این صنعت بعنوان زیربنای توسعه سایر صنایع کشور حایز اهمیت است. 

با توجه به میزان تولید کل فولاد خام جهان در سال 2010 و پیش‌بینی‌های سال 2011، می‌توان نتیجه گرفت که تولید فولاد خام در جهان افزایشی خواهد بود. 

تولید فولاد خام در ایران نیز، با توجه به واحدهای آماده بهره‌برداری در بخش خصوصی و دولتی، با سرعت بیشتری نسبت به رشد جهانی در سال 2011، افزایش خواهد یافت. 

حرکت به سمت تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر نیز از جمله استراتژی‌هایی است که صنعت فولاد کشور پیگیری خواهد کرد. 


تولید فولاد در جهان امروز 
تولید فولاد خام در دنیا در سال 2010 برابر با یک میلیارد و 414 میلیون تن بود که نسبت به سال 2009 از رشد 15 درصدی برخوردار است، این در حالی است که تولید سال 2009 افت 8 درصدی نسبت به سال قبل از آن را تجربه کرد. 

ظرفیت فولاد خام نیز در سال 2010، برابر با یک میلیارد و 886 میلیون تن است، لذا درصد استفاده از ظرفیت تولید فولاد دنیا برابر با 73.8 درصد می‌شود که 1.1 درصد از سال 2009 بالاتر بوده، لیکن با رقم 90.8 درصد استفاده از ظرفیت سال 2008 (قبل از بحران جهانی اقتصاد) فاصله زیادی دارد. 

ظرفیت بلااستفاده واحدهای فولادی دنیا نزدیک به 472 میلیون تن است که به معنای پیشی گرفتن نسبتا زیاد عرضه نسبت به تقاضا در شرایط حاضر است. 

کشور چین با تولید 626 میلیون تن فولاد در سال 2010، ضمن رشد 9.3 درصدی نسبت به سال قبل، معادل 44.3 درصد سهم تولید فولاد دنیا را به خود اختصاص داده، پس از آن کشور ژاپن با 7.8 درصد از سهم تولید فولاد دنیا (109 میلیون تن) در رتبه دوم فولاد قرار دارد. 

در سال 2010، کشور ترکیه با تولید 29 میلیون تن فولاد ضمن رشد 14.6 درصد تولید، سهم 2 درصد تولید را داشته و در زمره 10 تولیدکننده فولاد دنیا قرار گرفته است. 

از نظر رشد تولید، کشورهای آمریکا و آلمان با رشدهای درصد 38.5 و 34.1 درصد درصدر قرار دارند. 


قیمت‌های فولاد در سال 2010 
در سال 2010، قیمت فولاد خام در بازار فلزات لندن (LME) روند صعودی یکنواختی داشته و حول محور قیمت 500 دلار بر تن نوسان داشت که نسبت به سال 2009 از رشد 75 دلار یا 16 درصد برخوردار است. 

در سال 2011، پیش‌بینی‌ها حاکی از رشد مطلوب تولید فولاد خام در آمریکای‌جنوبی و خاورمیانه است، البته این افزایش، اثر چندانی در رشد تولید کلی دنیا نداشته و اکثر عوامل رشد، تابع اقتصاد چین و شاخص‌های مربوط به آن خواهد بود. 
طبق نظرات موسسات پیش‌بینی دنیا، رشد تولید فولاد خام در سال 2011 در مقایسه با سال 2010 حدود 4.4 درصد خواهد بود، لذا تولید فولاد خام در این سال یک میلیارد و 485 میلیون تن خواهد شد که حدود 70 میلیون تن بیش از تولید سال 2010 است. 


پیش بینی وضعیت قیمت‌های فروش کشور در سال 1390 
با توجه به قانون هدفمندسازی یارانه‌ها و سیاست تثبیت قیمت‌های فروش محصولات فولادی، برنامه دولت کماکان حمایت از تثبیت قیمت‌ها خواهد بود. 

ایمیدرو بعنوان بازوی اجرایی دولت، خود را موظف به اجرای این سیاست‌ها در بخش فولاد کشور می‌داند، لذا عرضه کالا به میزان کافی در بورس فلزات با هدف حفظ تعادل بازار و عدم افزایش غیرمدیریت شده قیمت محصولات فولادی را در سال 1390 را در دستور کار دارد. 

با توجه به پیش‌بینی نوسانات اندک قیمت فولاد در بازارهای جهانی در سال 2011، می‌توان پیش‌بینی کرد که قیمت‌ها در بازار داخلی نوسانات چندانی نخواهد داشت و در حد قیمت‌های سال جاری منفی یا مثبت 10 درصد باقی می‌ماند. 
لازم به ذکر است که در سال 1390، مطابق برنامه‌ریزی انجام شده، تامین عمده سنگ آهن و زغال‌سنگ مورد نیاز صنعت فولاد کشور از طریق معادن داخلی صورت گرفته و لذا قیمت مواد اولیه بین‌المللی روی قیمت تمام شده محصولات فولادی حداقل اثر را خواهد داشت. 


آثار عمومی قانون هدفمندسازی یارانه‌ها 
قانون هدفمندسازی یارانه‌ها در سال 1389 عملیاتی شده و امید است فازهای بعدی آن در برنامه پنجم توسعه اجرایی شود. یکی از اهداف این قانون، ایجاد حساسیت در میزان مصارف انرژی صنعت و افزایش بهره‌وری این بخش است که با تعریف و اجرای طرح‌های نوسازی، بهینه‌سازی و تکمیلی شرکت‌ها محقق خواهد شد. 

از 57 میلیون تن آهن اسفنجی تولیدی دنیا در سال 2010، بیش از 9 میلیون تن و یا 16 درصد آن در ایران تولید شده (رتبه دوم دنیا) که با اجرای طرح‌های توسعه این رقم به 30 میلیون تن در سال خواهد رسید، لذا بزودی کشور ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده آهن اسفنجی دنیا خواهد بود و سیاست دولت در افزایش قیمت گاز می‌تواند روی تولید این محصول و فولاد خام کشور اثرگذار باشد. در حال حاضر کشور هند با تولید 20.8 میلیون تن آهن اسفنجی در رتبه اول دنیا قرار دارد. 


افزایش ارزش افزوده، نیاز جدی بخش 
پدیده جهانی شدن باعث رقابت شدید در تولید و کاهش قیمت‌های فولاد و به تبع آن افت شدید حاشیه سود این صنعت شده و به نظر می‌رسد یکی از راهکارهای رشد پایدار شرکت‌ها در این بخش، حرکت به سمت تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر در زنجیره تولید و مدیریت بازار شرکت‌ها باشد، البته براندسازی و تحقیق و توسعه در امر رشد افزایش ارزش افزوده واحدها حیاتی خواهد بود. 

دسترسی به فناوری و توانایی در طراحی خطوط تولید بعنوان یکی از مزیت‌های ویژه با ارزش افزوده بالا در این صنعت بحساب می‌آید، از طرفی بازاریابی و افزایش حضور در بازارهای بین‌المللی و ارایه خدمات ویژه به منظور توسعه بازارهای موجود می‌تواند محورهای توسعه‌ای واحدهای صنعت فولاد کشور برای در جهت افزایش ارزش افزوده و رشد پایدار آنها باشد. 

سازمان توسعه معادن نیز در راستای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها اقداماتی انجام داده که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: 

ـ اصلاح استراتژی خود در جهت حرکت به سمت ایجاد ارزش افزوده بالا در شرکت‌ها و طرح‌های توسعه‌ای آنها 

ـ با این استراتژی جدید مصوب، امکان توسعه و تولید محصولات با ارزش افزوده بالا نظیر فولادهای زنگ نزن، ورق‌های آلومینایز، لوله‌های بی‌درز، فولادهای سبک و غیره در شرکت‌های وابسته فراهم شده است. 

ـ تدوین بسته حمایتی فولاد (شامل بسته زغال‌سنگ، بسته فروآلیاژها، بسته حمل و نقل ریلی، بسته ویژه برق، انرژی و آب، حذف هزینه‌های غیرمرتبط تولید و...) به منظور افزایش رقابت‌پذیری بخش 
ـ پیگیری در رفع گلوگاه‌های تولید ناشی از قانون هدفمندسازی (حمل و نقل ـ تامین انرژی و قیمت رقابتی آن) 
ـ تلاش در جهت افزایش اعتبارات بخش معدن و صنایع معدنی ناشی از این قانون 
ـ تدوین نقشه راه تکنولوژی متناسب با شرایط کشور و قانون هدفمندسازی برای شاخه‌های گوناگون صنایع معدنی. 


تدوین و تصویب طرح جامع فولاد کشور 
سازمان توسعه و نوسازی طرح جامع فولاد کشور را براساس شرایط روز و سیاست‌های دولت بروزرسانی کرده و برنامه‌ریزی لازم را برای اجرایی کردن آن انجام داده است. در راستای این طرح، ظرفیت فولاد کشور به 8 میلیون تن به روش کوره بلند و 47 میلیون تن به روش احیای مستقیم ـ کوره قوس خواهد رسید و سنگ‌آهن مورد نیاز آنها به میزان 14 میلیون تن دانه‌بندی و 69 میلیون تن گندله از محل طرح‌های توسعه معادن نواحی سنگان، گل‌گهر، چادرملو و آهن مرکزی ایران تامین خواهد شد. 
تولید کنسانتره زغال‌سنگ مورد نیاز طرح فوق به میزان 8 میلیون تن با توسعه و تجهیز معادن داخل کشور در دستور کار قرار دارد. 
زیربنای مورد نیاز زنجیره فولاد شامل 8000 مگاوات برق، 358 میلیون مترمکعب در سال آب و 50 میلیون مترمکعب در روز گاز طبیعی است که باید توسط دولت برنامه‌ریزی و تامین شود. اعتبار مورد نیاز اجرای این طرح‌ها نزدیک به 29 هزار میلیارد تومان است که در برنامه پنجم به کمک بخش خصوصی تامین مالی شده و اجرا خواهد شد. 

برخی از طرح‌های در دست اجرای فولاد شامل فولاد هرمزگان و فولاد زرند ایرانیان، اصلاحات فولاد مبارکه و افتتاح فولاد سبا، هشت طرح فولادی: سفیددشت، سبزوار، بافق، بافت، نیریز، قائنات، شادگان و میانه، فولاد کاوه جنوب و فولاد تربت حیدریه، افزایش ظرفیت فولاد خوزستان و ذوب‌آهن اصفهان، فولادسازی ارفع اردکان و افزایش ظرفیت فولاد آلیاژی، فولاد نطنز در اصفهان، فولاد غرب کشور در همدان و افزایش ظرفیت فولاد زاگرس و فولاد خراسان هستند، همچنین طرح‌های مهم فولاد و زنجیره آن که بزودی راه‌اندازی می‌شود، شامل طرح‌های بهینه‌سازی کوره‌های فولاد مبارکه با هدف افزایش ظرفیت به میزان 600 هزار تن، توسعه احیای مستقیم سبا برای احداث یک واحد تولید آهن اسفنجی به ظرفیت 700 هزار تن، فولاد هرمزگان با هدف تولید 1.6 میلیون تن فولاد در سال، احداث واحد آگلومراسیون به ظرفیت 2.4 میلیون تن در سال ذوب‌آهن اصفهان، فولادسازی ارفع اردکان به‌منظور احداث واحد فولادسازی به ظرفیت یک میلیون تن در سال، طرح سنگان با هدف تولید 2.6 میلیون تن کنسانتره در سال، فولاد خزر گیلان، تولید 500 هزار تن فولاد خام، فولاد بناب آذربایجان با تولید 500 هزار تن فولاد خام، فولاد کبکان خراسان‌رضوی با تولید 70 هزار تن فولاد خام و خارج‌سازی بار در گردش (آسیاب پلی‌کام) با هدف تولید 2 میلیون تن کنسانتره مگنتیتی گل گهر خواهد بود. 
دستاورد فعالیت‌های اکتشافی سازمان در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که ذخیره مواد معدنی آهن کشور یک میلیارد و 800 میلیون تن در سال 83 بود که در پنج سال اخیر رقمی معادل 460 میلیون تن به آن افزوده شده که این افزایش نشان از رشد 25 درصدی ذخایر دارد. 
همچنین ذخیره ماده معدنی زغال‌سنگ در سال 83 برابر با 557 میلیون تن بود که در 5 سال اخیر 65 میلیون تن به آن اضافه شد و رشد 6/11 درصدی را تجربه کرد. 
ارزش ذخیره کشف شده براساس قیمت داخلی حداقل معادل 5 میلیارد دلار و براساس قیمت‌های بین‌المللی حداقل 13 میلیارد دلار است. 
برنامه اکتشاف زغال‌سنگ در برنامه پنجم توسعه، اثبات ذخایر قابل طراحی به میزان 135 میلیون تن با اعتبار 20 میلیارد تومان است.